دانستنی های حقوقی

معاملات اکراهی چیست؟

انعقاد قرارداد بر اثر تهدید، غیرنافذ است

هرگاه شخص به انعقاد عقد یا قراردادی اکراه شود، چنین قراردادی غیر‌نافذ است زیرا شخص نسبت به آن رضایت باطنی ندارد. نتیجه فقدان «رضا» عدم نفوذ قرارداد است نه بطلان آن. در نتیجه شخص اکراه‌شده می‌تواند پس از رفع اکراه، رضایت خود نسبت به معامله‌ سابق را اعلام و آن را تکمیل کند. این عمل در اصطلاح حقوقی «امضا» یا «تنفیذ» معامله‌ اکراهی نامیده می‌شود.

اما در صورتی که شخص اکراه‌شده بعد از رفع اکراه نیز نسبت به وقوع قرارداد سابق ناراضی باشد، آن معامله باطل و فاقد هرگونه اثری خواهد بود. این عمل نیز در اصطلاح حقوقی، رد معامله‌ اکراهی نامیده می‌شود.

  اکراه مادی

اکراه، زمانی مادی است که وسایلی که برای تهدید شخص به کار می‌رود، جنبه‌ فیزیکی و مادی داشته باشد و رنجی را بر شخص اکراه‌شده تحمیل ‌کند. برای مثال کسی را شکنجه می‌کنند و از او می‌خواهند تا سندی را امضا کند. وی نیز به منظور پایان بخشیدن به این رنج مادی تصمیم به امضای سند می‌گیرد. چنین معامله‌ای به واسطه فقدان «رضا» غیر‌نافذ است؛ البته باید توجه داشت در صورتی که شدت شکنجه به‌حدی باشد که شخص را مسلوب‌الاراده سازد، به‌نحوی که قدرت سنجش سود و زیان، از او سلب شود و سپس سندی را امضا کند، چنین معامله‌ای به واسطه‌ی فقدان «قصد» باطل خواهد ‌بود.

  اکراه معنوی

اکراه، زمانی معنوی است که شخص به ورود رنجی در آینده تهدید شود. این رنج ممکن است بدنی باشد مانند ضرب و جرح و قتل؛ یا اخلاقی باشد مانند تهدید به افشای اسرار خانوادگی؛ یا مالی باشد مانند تهدید به آتش زدن کارخانه یا منزل شخص. در هر حال بر اثر ترس ناشی از اجرای تهدید در آینده، فشار روانی به شخص اکراه‌شده وارد می‌شود و آزادی عمل از وی سلب خواهد شد. اگر در چنین حالتی شخص تصمیم به انعقاد قرارداد بگیرد تا از عملی شدن تهدید‌ها جلوگیری کند، معامله‌ وی به واسطه‌ فقدان «رضا» غیر‌نافذ است.

  شرایط تاثیر‌گذاری اکراه

اکراه و تهدید در صورتی موجب عدم نفوذ معامله است که تهدید عادتاً قابل تحمل نباشد. به این معنا که باید بین تهدید و قرارداد مورد نظر، تناسب منطقی وجود داشته باشد.  به عنوان مثال، ممکن است کسی به دیگری بگوید: «خانه‌ات را رایگان به من منتقل کن. در غیر این صورت، یک سیلی به تو می‌زنم.» چنین تهدیدی در مقابل این خواسته، عادتاً قابل تحمل است و نمی‌تواند معامله را در صورت وقوع، غیر‌نافذ کند.

این موضوع در حالی است که اگر به کسی بگویند: «این شکلات را به طور رایگان به من منتقل کن. در غیر این صورت، یک سیلی به تو می‌زنم» چنین تهدیدی در مقابل این خواسته، عادتا غیر قابل تحمل است و هر انسان عاقلی به آن تن خواهد داد. از دیگر شرایط تاثیرگذاری اکراه این است که اکراه نباید به آسانی قابل رفع باشد؛ هرگاه شخص اکراه‌شده بتواند با اندک تلاشی خود را از بند تهدید برهاند، هیچ موجبی برای عدم نفوذ قرارداد وجود ندارد زیرا دریغ از تلاشی که مشقتی ندارد، خود نشانه‌ رضایت است. همچنین اکراه‌کننده باید قادر به عملی کردن تهدید خود باشد؛ شرط عدم نفوذ معامله‌ اکراهی این است که شخص اکراه‌شده معتقد باشد اکراه‌کننده قادر به عملی ساختن تهدید خود است؛ هرچند که در دید عرف، عملی شدن آن تهدید، بعید و غیرعادی جلوه کند.